شرکت‌های تجاری و انواع آن‌ها در قانون تجارت ایران
مقدمه
در دنیای کسب و کار، شرکت‌ها از جمله مهم‌ترین ابزارهای سازمان‌یافته برای فعالیت اقتصادی به شمار می‌روند. قانون تجارت ایران شرکت‌های تجاری را به صورت مشخص تعریف و دسته‌بندی کرده و برای هر نوع از آن‌ها مقررات ویژه‌ای در نظر گرفته است. آشنایی با انواع شرکت‌ها و ویژگی‌های حقوقی هر یک از آن‌ها برای فعالان اقتصادی، وکلا و مشاوران حقوقی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
تعریف شرکت از منظر قانون تجارت
طبق ماده 571 قانون مدنی، شرکت عبارت است از اجتماع حقوقی دو یا چند شخص برای فعالیت مشترک به منظور کسب سود. اما در قانون تجارت، شرکت‌ها به دو دسته کلی “مدنی” و “تجاری” تقسیم می‌شوند. قانون تجارت ایران در ماده 20، هفت نوع شرکت تجاری را به رسمیت شناخته است.
انواع شرکت‌های تجاری در قانون تجارت و ساختار آن‌ها
شرکت سهامی
شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آن‌هاست. این شرکت به دو نوع تقسیم می‌شود:
شرکت سهامی عام
برای تأمین سرمایه، بخشی از سهام شرکت به عموم مردم عرضه می‌شود. حداقل تعداد مؤسسین در این نوع شرکت 5 نفر است. ارکان آن شامل مجمع عمومی مؤسس، مجمع عمومی عادی و فوق‌العاده، هیئت مدیره (حداقل 5 عضو)، مدیرعامل و بازرس یا بازرسان قانونی است. تصمیم‌گیری‌های مهم مانند تصویب صورت‌های مالی و انتخاب اعضای هیئت مدیره در مجمع عمومی عادی و تغییرات اساسنامه در مجمع عمومی فوق‌العاده انجام می‌شود.
شرکت سهامی خاص
کلیه سرمایه توسط مؤسسین تأمین می‌شود و سهام آن به عموم عرضه نمی‌شود. حداقل تعداد شرکا در این نوع شرکت 3 نفر است. ارکان آن مشابه شرکت سهامی عام بوده ولی در مقیاس محدودتری عمل می‌کند. تصمیمات نیز توسط مجامع عمومی گرفته می‌شود و ثبت و تشکیل آن نسبت به سهامی عام ساده‌تر است.
شرکت با مسئولیت محدود
شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجاری تشکیل شده و مسئولیت هر شریک محدود به میزان سرمایه‌ای است که وارد شرکت کرده است. سرمایه شرکت به سهام تقسیم نمی‌شود و قابل انتقال به غیر نیست مگر با رضایت اکثریت شرکا. تصمیم‌گیری‌ها معمولاً با اکثریت عددی و سرمایه‌ای شرکا انجام می‌شود. ارکان شرکت عبارت‌اند از: مجمع شرکا، مدیر یا مدیران که می‌توانند خارج از شرکا نیز انتخاب شوند. این نوع شرکت برای فعالیت‌های خانوادگی یا کوچک و متوسط بسیار مناسب است.
شرکت تضامنی
شرکتی است که برای امور تجاری بین دو یا چند نفر تشکیل می‌شود و مسئولیت تمام شرکا تضامنی است؛ یعنی اگر دارایی شرکت برای پرداخت دیون کافی نباشد، هر یک از شرکا مسئول پرداخت کل بدهی شرکت است. نام شرکت باید متضمن نام حداقل یکی از شرکا باشد. ارکان شرکت تضامنی شامل شرکا، مدیر یا مدیران شرکت است که توسط شرکا انتخاب می‌شوند. تصمیم‌گیری‌ها نیازمند اتفاق‌نظر یا اکثریت مشخصی از شرکاست. انتقال سهم‌الشرکه نیز تنها با رضایت تمامی شرکا ممکن است.
شرکت نسبی
در این شرکت مسئولیت شرکا به نسبت سرمایه‌ای است که وارد شرکت کرده‌اند. در نام شرکت باید عنوان “شرکت نسبی” و نام حداقل یکی از شرکا قید شود. ساختار مدیریتی شبیه به شرکت تضامنی است و انتقال سهم‌الشرکه نیازمند توافق شرکاست. شرکت نسبی برای فعالیت‌های کوچک با اعتماد متقابل میان شرکا کاربرد دارد.
شرکت مختلط سهامی
این نوع شرکت ترکیبی از شرکت سهامی و تضامنی است. برخی از شرکا دارای سهام بوده و مسئولیت محدود دارند (شرکای سهامی)، در حالی که گروه دیگر شرکای ضامن هستند که مسئولیت نامحدود دارند. حداقل تعداد شرکا در این نوع شرکت سه نفر است. مدیریت معمولاً توسط شرکای ضامن انجام می‌شود و اداره شرکت با آن‌هاست. مقررات این نوع شرکت پیچیده‌تر بوده و برای پروژه‌هایی با نیاز به جذب سرمایه و مدیریت فنی مناسب است.
شرکت مختلط غیرسهامی
ساختار این شرکت مشابه شرکت مختلط سهامی است اما سرمایه به سهام تقسیم نمی‌شود. شرکا به دو گروه ضامن (با مسئولیت نامحدود) و شرکای با مسئولیت محدود تقسیم می‌شوند. مدیریت با شرکای ضامن است و مسئولیت شرکای محدود فقط به میزان سرمایه‌ای است که وارد کرده‌اند. مانند سایر شرکت‌های مختلط، انتقال سهم نیازمند موافقت سایر شرکا به‌ویژه شرکای ضامن است.
شرکت تعاونی تولید و مصرف
این شرکت‌ها به منظور رفع نیازمندی‌های اقتصادی و اجتماعی اعضا تشکیل می‌شوند و بر مبنای اصل تعاون اداره می‌شوند. اعضا از میان افراد واجد شرایط انتخاب می‌شوند و حداقل تعداد اعضا طبق قانون تعاون 7 نفر است. سرمایه شرکت از طریق خرید سهم توسط اعضا تأمین می‌شود. ارکان شرکت تعاونی عبارت‌اند از: مجمع عمومی، هیئت مدیره (حداقل 3 و حداکثر 7 نفر)، مدیرعامل و بازرس. مجمع عمومی بالاترین مرجع تصمیم‌گیری است و مصوبات آن بر همه اعضا لازم‌الاجراست.
نکات ثبت و الزامات قانونی
تمام شرکت‌های تجاری باید در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت شوند و پس از ثبت دارای شخصیت حقوقی مستقل از شرکا می‌باشند. برای ثبت، ارائه اساسنامه، شرکت‌نامه (در مورد شرکت‌های غیرسهامی)، معرفی مدیر یا مدیران و ارائه مدارک هویتی مؤسسین الزامی است. همچنین در برخی شرکت‌ها مانند سهامی، ارائه اظهارنامه ثبتی و چاپ آگهی تأسیس در روزنامه رسمی ضرورت دارد.
تفاوت شرکت مدنی و تجاری
شرکت مدنی برای انجام فعالیت‌های غیرتجاری مانند شراکت در مالکیت یک مال یا فعالیت‌های کشاورزی یا خدماتی تشکیل می‌شود و تابع قانون مدنی است. در حالی که شرکت تجاری به منظور انجام معاملات تجاری و فعالیت‌های اقتصادی بازرگانی تشکیل شده و تحت قانون تجارت فعالیت می‌کند. شرکت‌های تجاری دارای شخصیت حقوقی مستقل و الزام به ثبت رسمی هستند، در حالی که شرکت‌های مدنی الزامی به ثبت ندارند.
سخن پایانی
شناخت دقیق ساختار و ارکان شرکت‌ها، نوع مسئولیت شرکا، نحوه تصمیم‌گیری و ثبت قانونی آن‌ها برای هر فرد یا نهادی که در پی آغاز یک فعالیت اقتصادی است، ضروری به نظر می‌رسد. انتخاب صحیح نوع شرکت، می‌تواند از بسیاری مشکلات حقوقی و مالی در آینده جلوگیری کند. بهره‌گیری از مشاوره حقوقی تخصصی در این مسیر، ضامن موفقیت و امنیت حقوقی فعالیت اقتصادی خواهد بود.
